Mimo że partnerzy żyją razem przez wiele lat, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe i nierzadko dorabiają się wspólnego majątku, prawo wciąż traktuje ich inaczej niż małżonków. Po upływie pięciu lat związku wiele osób zaczyna zastanawiać się nad konsekwencjami prawnymi takiego układu – zwłaszcza w kontekście dziedziczenia oraz podziału zgromadzonych dóbr w przypadku rozstania lub śmierci jednego z partnerów.
Jak przebiega podział majątku w konkubinacie? Co z kwestią dziedziczenia ustawowego? Na te i inne pytania odpowiadamy poniżej.
Konkubinat to coraz częściej wybierana forma wspólnego życia przez pary, które nie decydują się na formalizację swojego związku małżeńskiego. W Polsce konkubinat, czyli nieformalny związek dwojga osób, nie jest objęty szczegółowymi regulacjami prawnymi. Mimo braku formalnych przepisów wiele osób decyduje się na życie w nieformalnym związku, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe, dzieląc codzienne obowiązki i często także majątek. Warto jednak pamiętać, że brak statusu związku małżeńskiego niesie ze sobą określone konsekwencje prawne, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, takich jak rozstanie czy śmierć jednego z partnerów.
Konkubinat nazywa się inaczej związkiem kohabitanckim. Kiedy partnerzy pozostają w konkubinacie, żyją oni podobnie jak mąż i żona. Konkubenci, żyjąc ze sobą, utrzymują więź emocjonalną, fizyczną oraz gospodarczą. Charakter ich związku nie jest sformalizowany. Polskie prawo nie reguluje dokładnie zasad dotyczących konkubinatu. To z kolei może przyczyniać się do pewnych problemów. Mogą one dotyczyć coraz większej liczby osób ze względu na fakt, że obecnie ten rodzaj związku staje się coraz popularniejszy. Co warto podkreślić – relacje homoseksualne nie są uznawane za konkubinaty.
Po pięciu latach wspólnego życia w konkubinacie wiele osób zaczyna zastanawiać się nad tym, jakie prawa i obowiązki wynikają z takiego nieformalnego związku. Mimo że partnerzy mogą prowadzić wspólne gospodarstwo domowe i dzielić codzienne obowiązki, to jednak prawo nie reguluje ich sytuacji w taki sposób, jak ma to miejsce w przypadku związku małżeńskiego. Brak formalizacji oznacza, że wiele kwestii prawnych pozostaje niejasnych lub wymaga dodatkowych działań, by zabezpieczyć interesy obu stron.
Warto pamiętać, że w przypadku związku małżeńskiego sprawa dziedziczenia i podziału majątku jest jasno uregulowana przez prawo. Natomiast w konkubinacie, mimo upływu nawet wielu lat wspólnego życia, partnerzy nie nabywają automatycznie praw do majątku drugiej osoby ani do dziedziczenia ustawowego. Dlatego tak ważne jest, by osoby żyjące w nieformalnym związku świadomie podejmowały kroki prawne, takie jak sporządzenie testamentu czy umowy konkubenckiej, które pozwolą zabezpieczyć ich interesy na przyszłość.
Dowiedz się także, jak przebiega ustanowienie rozdzielności majątkowej od strony prawnej.
W przypadku zawarcia małżeństwa z mocy prawa powstaje wspólność majątkowa, która obejmuje środki zdobyte podczas trwania małżeństwa przez obydwu małżonków lub jednego z nich. Dotyczy to w szczególności sytuacji, kiedy jedna osoba zostaje w domu, druga natomiast podejmuje pracę zawodową.
Aby uzyskać zwrot poniesionych kosztów, konieczne jest ich udowodnienie. Mimo to prawo do przedmiotów nabytych w trakcie trwania konkubinatu nie należy do obojga partnerów. Przysługuje ono temu partnerowi, który dokonał zakupu. Jeśli jakiś przedmiot partnerzy nabyli wspólnie, w takim przypadku występuje zasada zwykłej współwłasności. Warto dodać, że w przypadku braku formalnych umów majątkowych rozliczenia między partnerami mogą być dokonywane na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu się.
Dowiedz się również, jak wygląda podział mieszkania po rozwodzie.
Konkubinat nie został także uregulowany w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Brak regulacji w ustawie alimentacyjnej oznacza, że po zakończeniu związku żadna ze stron nie może domagać się alimentów.
Byli partnerzy żyjący w konkubinacie mogą po rozstaniu dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Nie powstały procedury, które umożliwiają rozliczenie majątku nabytego w trakcie trwania konkubinatu. Kiedy dochodzimy naszych praw w sądzie, najpierw bierze się pod uwagę ustalenie wysokości wspólnego majątku. W tym celu wskazane jest gromadzenie rachunków będących potwierdzeniem płatności kartą. Problematyczną kwestią może być również wzięcie kredytu na dużą kwotę.
W takiej sytuacji wskazane jest sporządzenie umowy u notariusza. Należy w niej ustalić kwestie dotyczące dokładnych własności i ich proporcji. Dzięki temu łatwiejsze będzie dochodzenie swoich praw po rozstaniu. Jeśli para żyjąca w konkubinacie bierze kredyt, warto podkreślać fakt, że obie osoby biorą udział w jego spłacie. Przykładem możliwych działań jest np. odpowiednie nazywanie przelewów przeznaczonych na jego uregulowanie. Myślenie o takich kwestiach w trakcie trwania związku może wydawać się nieadekwatne. Często jednak jest niezbędne, by zabezpieczyć interesy żyjących w konkubinacie partnerów.
Przeczytaj także: Służebność mieszkania – na czym polega i jak ją ustanowić?
W przeciwieństwie do związku małżeńskiego, gdzie dziedziczenie ustawowe jest jasno określone przez przepisy, w przypadku konkubinatu dziedziczenie ustawowe nie przysługuje. Oznacza to, że partnerzy żyjący w nieformalnym związku nie mogą liczyć na automatyczne dziedziczenie majątku po sobie. Aby zabezpieczyć interesy partnera na wypadek śmierci, konieczne jest sporządzenie testamentu, w którym jasno wskażemy, komu i w jakiej części przekazujemy swój majątek. Aby konkubina mogła dziedziczyć majątek po zmarłym partnerze, konieczne jest sporządzenie przez niego testamentu, w którym wyraźnie ją uposaży.
Testament taki powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego lub własnoręcznie, z zachowaniem wymogów formalnych. Warto podkreślić, że jeśli spadkodawca pozbawił konkubenta prawa do korzystania z mieszkania po jego śmierci (np. w wynajmowanym lokalu), konkubina może jednak w określonych warunkach wejść w stosunek najmu i korzystać z mieszkania przez pewien czas, pod warunkiem spełnienia pewnego warunku, jakim jest stałe zamieszkiwanie z najemcą przed jego śmiercią. Konkubina, jako osoba spoza najbliższego kręgu rodzinnego, nie jest zwolniona z obowiązku zapłaty podatku od dziedziczenia. Podatek dochodowy może także wystąpić w przypadku wypłaty świadczeń z ubezpieczeń na życie, jeśli obejmują one kapitał zgromadzony dzięki inwestycjom. Ponadto, dziedzicząc majątek po zmarłym, konkubina przejmuje również wszelkie długi spadkowe, które musi uregulować lub może skorzystać z prawa do odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci.
Ważnym aspektem jest także fakt, że konkubina nie ma prawa do renty rodzinnej po śmierci drugiego konkubenta, co stanowi istotną różnicę w stosunku do małżonków. W praktyce oznacza to, że po śmierci partnera żyjącego w konkubinacie, konkubina nie może liczyć na wsparcie finansowe w formie renty rodzinnej, nawet jeśli prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe. Aby zabezpieczyć swoje prawa i interesy, osoby żyjące w konkubinacie powinny zadbać o odpowiednie uregulowanie kwestii majątkowych w trakcie trwania związku. Sporządzenie umów dotyczących współwłasności nieruchomości czy innych dóbr może znacznie ułatwić rozliczenie majątku nabytego w trakcie trwania konkubinatu, dzięki czemu podział majątku w konkubinacie nastąpi w sposób przejrzysty.
Dowiedz się również, kiedy przyznawana jest renta rodzinna dla dziecka i ile wynosi.
Prawo spadkowe traktuje zatem konkubentów jak osoby obce. Ze względu na to dziedzicząc po swoim konkubencie, konieczne jest uiszczenie podatku. Konkubenci są umieszczeni w III grupie podatkowej. Ze względu na ten fakt, nie obowiązują ich ulgi dotyczące podatku. Jeśli konkubenci chcą zapobiec sytuacji, w której ich majątek przypadnie Skarbowi Państwa, powinni oni sporządzić testament. Testament taki należy sporządzić własnoręcznie. Nie jest konieczne specjalne jego oznaczenie. Elementy, które powinny zostać zawarte w testamencie to własnoręczny podpis, wskazanie spadkobiercy oraz data.
Konkubenci muszą sporządzić osobne testamenty. Jeśli zmarły konkubent sporządził testament, możliwe jest powołanie do spadku swojego partnera. Kiedy w sporządzonym testamencie pominięto spadkobierców ustawowych, mają oni prawo do zachowku. Dotyczy to zarówno osób całkowicie pominiętych, jak i tych, których powołano do spadku, ale ich udział jest mniejszy, niż wynika to z zachowku. Kiedy konkubent staje się spadkobiercą, zyskuje on prawa zmarłego. Dziedzicząc majątek po zmarłym, dziedziczy się jednak również jego długi, które należy uregulować. Jako że nie zawsze przyjęcie testamentu może być korzystne dla spadkobiercy, polskie prawo przewiduje możliwość odrzucenia spadku.
