Jakie prawa mają byli konkubenci po ustaniu konkubinatu? Czy polskie prawo przewiduje specjalny rodzaj dziedziczenia wobec osób, które żyjących w takich związkach? W poniższym artykule sprawdzamy, jak przebiega podział majątku w konkubinacie.
Polskie prawo nie zawiera dokładnej definicji konkubinatu. Uznaje się, że konkubinat jest nieformalnym związkiem dwojga osób. Konkubenci nie usankcjonowali swojego stanu jako małżeństwo. Konkubinat polega zatem na pożyciu partnerów, ale w sposób niesformalizowany. Ten rodzaj związku nie jest chroniony w prawie tak jak małżeństwo. To z kolei prowadzi do faktu, że podział majątku w konkubinacie często bywa trudniejszy niż w małżeństwie. Do stwierdzenia ważności związku małżeńskiego niezbędny jest udział osób trzecich. Konieczność taka nie występuje w przypadku zawarcia konkubinatu.
W przypadku zawarcia małżeństwa z mocy prawa powstaje wspólność majątkowa. (Na temat wspólności oraz ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków przeczytasz w poprzednim wpisie). Wspólność majątkowa obejmuje środki zdobyte podczas trwania małżeństwa przez obydwu małżonków lub jednego z nich. Dotyczy to w szczególności sytuacji, kiedy jedna osoba zostaje w domu, druga natomiast podejmuje pracę zawodową.
Konkubinat nazywa się inaczej związkiem kohabitanckim. Kiedy partnerzy pozostają w konkubinacie, żyją oni podobnie jak mąż i żona. Konkubenci, żyjąc ze sobą, utrzymują więź emocjonalną, fizyczną oraz gospodarczą. Charakter ich związku nie jest sformalizowany. Polskie prawo nie reguluje dokładnie zasad dotyczących konkubinatu. To z kolei może przyczyniać się do pewnych problemów. Mogą one dotyczyć coraz większej liczby osób ze względu na fakt, że obecnie ten rodzaj związku staje się coraz popularniejszy.
Konkubinat może być niekorzystny dla osoby o słabszej sytuacji ekonomicznej. By uzyskać zwrot poniesionych kosztów, konieczne jest ich udowodnienie. Konkubenci podczas trwania związku zazwyczaj żyją wspólnie i dzielą wspólny majątek. Mimo to prawo do przedmiotów nabytych w trakcie trwania konkubinatu nie należy do obojga partnerów. Przysługuje ono temu partnerowi, który dokonał zakupu. Jeśli jakiś przedmiot partnerzy nabyli wspólnie, w takim przypadku występuje zasada zwykłej współwłasności.
By małżeństwo można było zawrzeć, konieczne jest spełnienie przesłanek z art. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Należą do nich m.in. złożenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński. W przypadku przebywania za granicą należy je złożyć przed konsulem lub osobą spełniającą funkcję konsula. Jeśli nie zostaną spełnione przesłanki dotyczące małżeństwa, w świetle związek ten będzie konkubinatem. Dotyczy to głównie sytuacji, kiedy związek małżeński został zawarty przed nieodpowiednią osobą, która nie miała uprawnień do udzielenia ślubu. Konkubinat to zjawisko, które przestaje istnieć po wygaśnięciu pożycia partnerów. Koniec istnienia konkubinatu ma zatem miejsce bez spełnienia żadnych formalnych czynności. Małżeństwo natomiast istnieje do momentu jego prawnego ustania. Warto zaznaczyć, że w związku, jakim jest konkubinat, mogą być jedynie kobieta i mężczyzna. Relacje homoseksualne nie są uznawane za konkubinaty.
W niektórych sytuacjach partnerzy wybierają formę konkubinatu, by nie utracić korzyści po zawarciu nowego związku małżeńskiego. Dotyczy to w głównej mierze kwestii takich jak alimenty. Przestają one bowiem przysługiwać w momencie wejścia w nowy związek małżeński.
Konkubinat nie został także uregulowany w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Brak regulacji w ustawie alimentacyjnej oznacza, że po zakończeniu związku żadna ze stron nie może domagać się alimentów.
Byli partnerzy żyjący w konkubinacie mogą po rozstaniu dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Ponieważ konkubinatu nie objęto prawem w stopniu takim, jak małżeństwa, dochodzenie swoich praw jest w takiej sytuacji utrudnione. Nie powstały także procedury, które umożliwiają rozliczenie majątku nabytego w trakcie trwania konkubinatu.
Kiedy dochodzimy naszych praw w sądzie, najpierw bierze się pod uwagę ustalenie wysokości wspólnego majątku. W tym celu wskazane jest gromadzenie rachunków będących potwierdzeniem płatności kartą. Problematyczną kwestią może być również wzięcie kredytu na dużą kwotę. W takiej sytuacji wskazane jest sporządzenie umowy u notariusza. Należy w niej ustalić kwestie dotyczące dokładnych własności i ich proporcji. Dzięki temu łatwiejsze będzie dochodzenie swoich praw po rozstaniu. Jeśli para żyjąca w konkubinacie bierze kredyt, warto podkreślać fakt, że obie osoby biorą udział w jego spłacie. Przykładem możliwych działań jest np. odpowiednie nazywanie przelewów przeznaczonych na jego uregulowanie. Myślenie o takich kwestiach w trakcie trwania związku może wydawać się nieadekwatne. Często jednak jest niezbędne, by zabezpieczyć interesy żyjących w konkubinacie partnerów.
W przypadku braku udokumentowania wydatków dochodzenie swoich praw może trwać wiele lat. Polskie prawo nie dopuszcza bowiem stosowania regulacji dotyczących małżeństwa do innych związków, niebędących małżeństwem. Dotyczy to m.in. kwestii takich jak wspólność majątkowa. Sąd w przypadku rozpatrywania spraw dotyczących podziału majątku w konkubinacie zazwyczaj stosuje przepisy dotyczące zniesienia współwłasności lub bezpodstawnego wzbogacenia. Zazwyczaj tego rodzaju postępowanie w sądzie należy do długoletnich oraz kosztownych. Opłata sądowa w przypadku braku zgody partnerów wynosi 1000 PLN. Jest ona uiszczana przez osobę składającą wniosek do sądu. Kiedy para doszła do porozumienia, opłata ta jest niższa i wynosi 300 PLN.
Jeśli natomiast chodzi o podział majątku gromadzenia środków pieniężnych, opcją najbezpieczniejszą będzie posiadanie pieniędzy na osobnych rachunkach bankowych. To pozwoli uniknąć wątpliwości i sporów dotyczących tego, jaka część majątku należy do któregoś partnera.
Polskie prawo dopuszcza dziedziczenie po sobie z ustawy oraz z testamentu. O szczegółach dziedziczenia testamentowego i rodzajach testamentu przeczytasz w poprzednim wpisie. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, kiedy po spadkodawcy nie pozostał testament. Występuje również, gdy stworzony testament okazał się nieważny. Kolejność dziedziczenia ustawowego określa z góry prawo. W przypadku konkubentów dziedziczenie ustawowe nie jest możliwe. Jest to niezależne od tego, jak długo trwał związek nieformalny. Nie dojdzie do dziedziczenia ustawowego, nawet jeśli partnerzy przebywali we wspólnym pożyciu przez wiele lat.
Jeśli osoba pozostająca w pożyciu ze zmarłym, zamieszkiwała w wynajmowanym mieszkaniu, w stosunek najmu wstępuje także ona. By było to możliwe, konieczne jest jednak spełnienie pewnego warunku. Polega on na stałym zamieszkiwaniu z najemcą. Kiedy spadkodawca pozbawił konkubenta prawa do zamieszkiwania po jego śmierci w wynajmowanym lokalu, wola zmarłego jest w takim przypadku nieważna. Konkubent nie ma także prawa do renty rodzinnej po śmierci drugiego konkubenta.
Jeśli zmarły konkubent posiadał małżonka, z którym się nie rozwiódł lub nie przebywał w separacji, małżonek ten w dalszym ciągu należy do grona spadkobierców. Oznacza to, że może dziedziczyć z mocy ustawy. Dziedziczenie przez małżonka jest możliwe także w sytuacji, kiedy przebywali oni z dala od siebie i nie utrzymywali ze sobą kontaktu. Konkubent nie może dziedziczyć z ustawy nawet jeśli był jedyną osobą bliską dla zmarłego. W przypadku, kiedy nie sporządzono testamentu, całość majątku przypada gminie lub Skarbowi Państwa.
Prawo spadkowe traktuje zatem konkubentów jak osoby obce. Ze względu na to dziedzicząc po swoim konkubencie, konieczne jest uiszczenie podatku. Konkubenci są bowiem umieszczeni w III grupie podatkowej. Ze względu na ten fakt, nie obowiązują ich ulgi dotyczące podatku. Jeśli konkubenci chcą zapobiec sytuacji, w której ich majątek przypadnie Skarbowi Państwa, powinni oni sporządzić testament. Testament taki należy sporządzić własnoręcznie. Nie jest konieczne specjalne jego oznaczenie. Elementy, które powinny zostać zawarte w testamencie to własnoręczny podpis, wskazanie spadkobiercy oraz data.
Konkubenci muszą sporządzić osobne testamenty. Jeśli zmarły konkubent sporządził testament, możliwe jest powołanie do spadku swojego partnera. Kiedy w sporządzonym testamencie pominięto spadkobierców ustawowych, mają oni prawo do zachowku. Dotyczy to zarówno osób całkowicie pominiętych, jak i tych, których powołano do spadku, ale ich udział jest mniejszy, niż wynika to z zachowku. Kiedy konkubent staje się spadkobiercą, zyskuje on prawa zmarłego. Dziedzicząc majątek po zmarłym, dziedziczy się jednak również jego długi, które należy uregulować. Ponieważ nie zawsze przyjęcie testamentu może być korzystne dla spadkobiercy, polskie prawo przewiduje możliwość odrzucenia spadku.
Coraz więcej osób decyduje się na życie w konkubinacie ze względu na fakt mniej skomplikowanego zakończenia związku. Okazuje się jednak, że podział majątku w konkubinacie może nieść szereg utrudnień. By nie narazić się na długoletni i kosztowny proces w sądzie, warto odpowiednio zabezpieczyć swoje interesy.
