Naruszenie tajemnicy korespondencji jest jednym z przestępstw przeciwko ochronie informacji. Jak wynika ze statystyk policji, z roku na rok zwiększa się liczba stwierdzonych przestępstw dotyczących naruszenia korespondencji. W 2016 roku wszczęto 3401 postępowań. W 2718 przypadkach stwierdzono, że do naruszenia korespondencji faktycznie doszło.
Kwestie dotyczące tajemnicy korespondencji uregulowano w art. 267 Kodeksu Karnego. Zawarto je w rozdziale zawierającym przestępstwa przeciwko ochronie informacji. Są to artykuły od 265 do 269 b. Zgodnie z przepisami ten, kto bez uprawnienia zyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Działanie tego typu jest możliwe np. poprzez podłączenie się do sieci telekomunikacyjnej, omijając istniejące zabezpieczenia. Takiej samej karze podlegają osoby, które uzyskują bez uprawnienia dostęp do całości lub części systemu informatycznego. Karani są także ci, którzy posługują się urządzeniami podsłuchowymi lub ujawniają tego typu informacje innej osobie. Ściganie przestępstw takich, jak naruszenie tajemnicy korespondencji odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. Dobro w postaci tajemnicy korespondencji przysługuje nie tylko osobom fizycznym. Ochrona ta przysługuje wszystkim podmiotom prawa.
Przestępstwo naruszenia tajemnicy korespondencji można popełnić wyłącznie z zamiarem bezpośrednim. Jednym z najczęstszych naruszeń jest otwarcie oraz przeczytanie listu adresowanego do innej osoby. Inne możliwe naruszenia to przejęcie cudzej przesyłki i uniemożliwienie dotarcia jej do adresata, rozpowszechnianie cudzej korespondencji bez zgody. Naruszenie stanowi także stosowanie rozwiązań technologicznych w celu włamania się np. do sieci służących przekazywaniu informacji. Tajemnica korespondencji obejmuje wszystkie możliwe sposoby komunikowania się. Ochronie podlegają listy, SMS-y, maile, telefony, a nawet znaki świetlne.
Przykładem wymienionych działań może być np. stosowanie podsłuchu. Naruszeniem korespondencji będzie także sytuacja, kiedy w wyniku zagubienia przesyłki osoby niepowołane mają możliwość zapoznania się z jej treścią. Innym przykładem owego naruszenia może być także przesłanie korespondencji bankowej pod niewłaściwy adres. Warunkiem ubiegania się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie jest jednak konieczność podania nowych, aktualnych danych takich jak adres korespondencji. Naruszenie tajemnicy korespondencji to zatem nie tylko otwieranie przesyłek zaadresowanych do kogoś innego. Jest to również uniemożliwienie im dotarcia do faktycznego adresata np. przez ich przetrzymanie.
Ochrona tajemnicy korespondencji ma związek z ochroną prawa do dysponowania informacją. Zasada ta ma swoje etyczne uzasadnienie. Prawo do dysponowania informacją podlega ochronie również w ramach konstytucyjnego prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, a także ochrony tajemnicy komunikowania się. Każda osoba ma prawo do zachowania w tajemnicy przekazu kierowanego do innych osób czy instytucji, w którym zawarto szczegóły, które dotyczą np. życia intymnego czy prywatnego.
Tajemnica korespondencji jest prawnie chronionym dobrem osobistym. Każdy człowiek ma prawo do poszanowania prywatności, a ingerowanie w cudzą korespondencję stanowi jej naruszenie. Naruszenie tajemnicy korespondencji mogłoby prowadzić w dalszej kolejności do naruszeń również innych dóbr. Szczególnie zagrożona jest tutaj cześć czy prywatność. Dodatkowo naruszenie tego rodzaju wiąże się z naruszeniem czyjegoś życia prywatnego. Osoba, której tajemnicę korespondencji naruszono traci możliwości zachowania w tajemnicy przekazu skierowanego do ściśle określonych adresatów.
Tajemnica korespondencji obejmuje nie tylko listy w tradycyjnej, papierowej formie, ale również m.in. pocztę elektroniczną. Ochroną mogą zostać objęte również treści, które napisano za pośrednictwem popularnych obecnie komunikatorów. Korespondencję chroni się w sytuacji, gdy skierowano ją do konkretnego adresata. Formy takie, jak listy otwarte, nie podlegają ochronie. W takich przypadkach poufność zostaje wyłączona i nadawca nie może oczekiwać, że treść listu otwartego zostanie zachowana. Jeśli nadawca kieruje komunikat do konkretnej osoby, ma prawo zakładać, że treść komunikatu zostanie zachowana przez adresata wyłącznie do jego wiadomości.
Poza Konstytucją aktem prawnym o ochronie korespondencji jest kodeks cywilny. Przepis, dotyczący ochrony tajemnicy korespondencji zawarto w artykule 23. Według niego
„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.
Warto zaznaczyć, że ochronę tajemnicy korespondencji zawarto także w prawie autorskim. Regulacje jej dotyczące zawarto w artykule 82 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z nim:
“Jeżeli osoba, do której korespondencja jest skierowana, nie wyraziła innej woli, rozpowszechnianie korespondencji, w okresie dwudziestu lat od jej śmierci, wymaga zezwolenia małżonka, a w jego braku kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa”.
Sporną kwestią jest to, czyja zgoda jest konieczna, by istniała możliwość opublikowania danego przekazu. Według niektórych tajemnica korespondencji dotyczy zarówno adresata, jak i nadawcy wiadomości. Zgodnie z tym poglądem oba te podmioty powinny wyrazić zgodę na publikację. Według innego poglądu wystarczająca jest jedynie zgoda adresata. Należy przy tym zaznaczyć, że zgoda na rozpowszechnianie wiadomości nie może być domniemana. Zgoda domniemana zakłada, że ze względu na to, że ktoś nie wyraził sprzeciwu dotyczącego danego działania, działanie takie jest dopuszczalne. Zgodę domniemaną stosuje się m.in. w sytuacji przeszczepu od zmarłego dawcy.
Korespondencja podlega ochronie również po śmierci adresata. Czas ochrony wynosi 20 lat od śmierci. Zgoda na publikację korespondencji może wyrazić małżonek, zstępni, rodzice oraz rodzeństwo. Poza adresatem korespondencji zgodę na jej publikację może wyrazić również wspomniany wcześniej nadawca. Ograniczenie tajemnicy korespondencji może mieć miejsce tylko w szczególnych przypadkach.
Kiedy dojdzie do naruszenia tajemnicy korespondencji, możemy domagać się zaniechania działania stanowiącego jej naruszenie. Możemy domagać się także zapłaty odszkodowania, jeśli poprzez naruszenie tajemnicy korespondencji doszło do powstania szkód majątkowych. Inną karą dla sprawcy naruszenia może być także konieczność zapłaty pewnej sumy na określony cel społeczny. Warto zaznaczyć, że roszczenie dotyczące ochrony tajemnicy korespondencji nie ulega przedawnieniu. Należy mieć na uwadze, że nie każde naruszenie stanowi przestępstwo.
Jeśli doszło do naruszenia tajemnicy korespondencji, osoba, której dobro naruszono, może żądać usunięcia jego skutków. By możliwe było żądanie zaniechania czy zadośćuczynienia, naruszenie takie musi być bezprawne. To właśnie bezprawność czynu jest jedną z przesłanek, koniecznych do spełnienia, by występowała ochrona, którą przewidziano w kodeksie cywilnym. Przesłanki takie, jak występowanie dobra osobistego, które naruszono, musi udowodnić powód, który domaga się ochrony swoich dóbr. Aby doszło do naruszenia tajemnicy korespondencji, a przez to naruszenia także dóbr osobistych, konieczne jest, by dobra osobiste naruszono także według szerszego grona odbiorców. Naruszenie takie powinno być naruszeniem powszechnie przyjmowanym, stojącym w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
Jeśli ingerencja w naszą korespondencję jest efektem działań np. Policji, działanie takie nie jest bezprawne. Niektóre organy państwowe mają prawo do zapoznawania się z treścią naszej korespondencji. Dodatkowo zapoznanie się z cudzą korespondencją nie jest bezprawne, jeśli doszło do niego za zgodą osoby uprawnionej. Należy wziąć pod uwagę fakt, że zarówno adresat, jak i nadawca wiadomości mogą nie wyrazić zgody na ich ujawnienie.
Naruszenie tajemnicy korespondencji może przynieść ujemne skutki. Mogą one dotyczyć zarówno kwestii materialnych, jak i psychicznych. Zdarzają się sytuacje, gdy ktoś uniemożliwi nam dotarcie do przeznaczonych dla nas informacji. Skutkiem takiego działania może być wystąpienie szkód majątkowych. W innej sytuacji naruszenie tajemnicy korespondencji może spowodować szkody psychiczne. Jeśli zamierzamy domagać się zadośćuczynienia z tego powodu, należy pamiętać, że przytoczone przez nas okoliczności należy poprzeć odpowiednimi dowodami.
Ochrona tajemnicy korespondencji znalazła swoje odzwierciedlenie m. in. w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 49, dzięki tajemnicy korespondencji możliwa jest ochrona tajemnicy komunikowania. Ograniczenie ochrony możliwe jest tylko w kilku przypadkach, które określono w ustawie. Występuje m.in w przypadku osób skazanych na karę pozbawienia wolności. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności godziny i sposób przyjmowania i wydawania korespondencji określane są przez dyrektora zakładu karnego w ramach wewnętrznego porządku. Korespondencja osób skazanych jest przyjmowana przez administrację zakładu karnego we wszystkie dni robocze. W przypadku korespondencji urzędowej, jej przyjmowanie ma miejsce codziennie.
W zamkniętych zakładach karnych korespondencję do przesłania należy przygotować w taki sposób, by możliwa była jej cenzura. W zakładach półotwartych dostosowanie się do konieczności cenzury występuje tylko w sytuacji, gdy dyrektor zakładu karnego ją zarządził. Zaznaczyć należy, że np. adwokat mimo prawa do rozmowy z klientem, który został aresztowany, nie może wynosić listów z aresztu oraz dostarczać ich rodzinie oskarżonego. Listy w takim przypadku powinny zostać ocenzurowane. Cenzura korespondencji powinna być zgodna obowiązującym prawem krajowym. Do każdej sprawy należy ponadto podchodzić indywidualnie. Działania tego typu w każdym przypadku powinny mieć swoje uzasadnienie. Należy zaznaczyć także, że osoby pracujące jako adwokaci muszą zachować tajemnicę adwokacką, którą objęte są wiadomości oraz notatki dotyczące sprawy klienta, w tym wiadomości uzyskane od samego klienta.
Cenzura korespondencji osób przebywających w zakładach karnych została uregulowana w Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. Zgodnie z artykułem 8 Konwencji każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego. Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki, przewidziane w ustawie. Ograniczenie ochrony korespondencji jest możliwe, gdy istnieje taka konieczność ze względu na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne, dobrobyt gospodarczy kraju. Inne sytuacje będące przesłanką do ograniczenia tajemnicy korespondencji to zapobieganie przestępstwom czy też ochrona zdrowia i moralności.
Tajemnica korespondencji obejmuje tak naprawdę 2 tajemnice. Należy do nich tajemnica pocztowa, wynikająca z ustawy Prawo pocztowe. Zgodnie z nią ochronie podlegają informacje przekazywane w przesyłkach pocztowych. Ochronie podlegają również dane dotyczące przekazów pocztowych. Drugim rodzajem tajemnicy jest tajemnica telekomunikacyjna. Jej źródło znajduje się w prawie telekomunikacyjnym. Ten rodzaj tajemnicy obejmuje dane transmisyjne, treści komunikatów, a także dane o lokalizacji.
By zminimalizować ryzyko naruszenia tajemnicy korespondencji zaleca się podjąć pewne działania takie, jak polecenie przekierowania listów na poczcie. Dzięki temu minimalizujemy także przyszłe skutki naruszenia. Cudzą korespondencję powinniśmy natomiast podpisać „ZWROT” i wrzucić do skrzynki. Dzięki temu przesyłka wróci do nadawcy, który dowie się o nieaktualnym adresie. Listów nie powinniśmy niszczyć. Dzięki zastosowaniu się do tych wskazówek nie narażamy siebie na odpowiedzialność karną. Co więcej, ograniczamy możliwość padnięcia np. ofiarą kradzieży przez adresata.
