Zawarcie małżeństwa to nie tylko sytuacja, w której dwoje ludzi chce związać się ze sobą na resztę życia. Prawnie zawarcie małżeństwa to formalny akt, w wyniku którego dwie osoby uzyskują status małżonków zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Określają one również zakres barier, które uniemożliwiają wstąpienie dwojga ludzi w związek małżeński.
Jakie mogą wystąpić przeszkody w zawarciu małżeństwa? W naszym artykule wyjaśniamy ze szczegółami, czym są przeszkody małżeńskie – zachęcamy do przeczytania.
W polskim porządku prawnym, kwestie związane z formalnościami zawierania małżeństwa zostały określone w pierwszej sekcji ustawy zwaną Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym. Istotne jest, aby małżeństwo mogło być zawarte jedynie wtedy, gdy nie istnieją żadne przeszkody małżeńskie, czyli żadne materialne okoliczności lub osobiste cechy, które mogłyby stanąć na drodze do jego zawarcia. Przeszkody zawarcia małżeństwa są szczegółowo opisane w przepisach polskiego prawa, a ich istnienie może prowadzić do unieważnienia małżeństwa. Warto również podkreślić, że w przypadku, gdy małżeństwo zostało zawarte pomimo istnienia takich przeszkód, możliwe jest ubieganie się o unieważnienie małżeństwa. Jakie przeszkody w zawarciu małżeństwa mogą wystąpić? Niżej omawiamy poszczególne rodzaje przeszkód.
Barierą dla zawarcia małżeństwa stanowi bliskie pokrewieństwo, w pierwszym stopniu linii prostej oraz fakt bycia rodzeństwem lub powinowactwa w linii prostej. Niemniej jednak należy zaznaczyć, że sąd może w szczególnych okolicznościach udzielić zgody na zawarcie małżeństwa między osobami będącymi w relacji powinowactwa.
Osobą uprawniona do złożenia wniosku o unieważnienie małżeństwa z powodu istnienia pokrewieństwa lub powinowactwa między małżonkami może być nie tylko jednym z małżonków, lub prokuratorem. Wnioskować może również ten, kto posiada uzasadniony interes prawny w tej sprawie.
W ramach polskiego prawa małżeńskiego istnieje fundamentalna zasada monogamii, która oznacza utrzymywanie związku małżeńskiego wyłącznie z jedną osobą w tym samym czasie. Dlatego legislator wprowadził zakaz zawierania małżeństw przez jednostki, które już są związane związkami małżeńskimi.
W odróżnieniu od innych przeszkód zawarcia małżeństwa, odwołanie się do nieważności małżeństwa ze względu na pozostawanie jednego z małżonków w poprzednim związku małżeńskim może być inicjowane przez osoby inne niż małżonkowie, czy prokurator. Zaliczają się do nich osoby posiadające realny interes prawny, takie jak potomstwo z każdego z małżeństw osoby popełniającej bigamię.
Jeśli pojawią się przeszkody do zawarcia małżeństwa z powodu węzła małżeńskiego, niemożliwe jest unieważnienie małżeństwa w przypadku gdy poprzednie małżeństwo ustało, a także jeśli wcześniejszy związek małżeński został zakończony lub unieważniony. Jest to prawidłowe z zastrzeżeniem, że zakończenie tego poprzedniego małżeństwa nie wynikło ze zgonu osoby popełniającej bigamię.
Zawarcie małżeństwa nie jest możliwe dla osób, które nie osiągnęły osiemnastego roku życia. Niemniej jednak ustawodawca wprowadził pewien wyjątek od tej zasady. W sytuacji, gdy kobieta ukończyła szesnaście lat, sąd opiekuńczy, mając ważne powody (takie jak oczekiwanie dziecka przez kobietę) oraz w obliczu okoliczności wskazujących na korzyść dla przyszłej rodziny, może zezwolić na zawarcie małżeństwa przez tę konkretną kobietę. W wyniku takiego małżeństwa kobieta zyska pełną zdolność do wykonywania czynności prawnych, a ponadto zdolność ta nie zostanie utracona po rozwiązaniu związku małżeńskiego.
Warto podkreślić, że w przypadku, gdy małżeństwo zostało zawarte przez mężczyznę, który nie osiągnął osiemnastego roku życia, oraz kobietę, która nie osiągnęła szesnastego roku życia, lub gdy zawarcie związku małżeńskiego przez kobietę bez zgody sądu miało miejsce po osiągnięciu szesnastego roku życia, ale przed osiągnięciem osiemnastego roku życia, każdy z małżonków oraz prokurator może zażądać unieważnienia tego małżeństwa. Warto jednak zaznaczyć, że jeśli jeden z małżonków osiągnie właściwy wiek przed wniesieniem takiego żądania, nie można unieważnić małżeństwa na podstawie przeszkody wieku. Należy również pamiętać, że jeśli w trakcie trwania małżeństwa zawartego mimo niewystarczającego wieku, kobieta zaszła w ciążę, jej małżonek nie będzie mógł żądać unieważnienia małżeństwa z powołaniem się na tę przeszkodę.
Absolutnie wykluczona jest możliwość zawarcia małżeństwa przez osobę całkowicie pozbawioną zdolności do czynności prawnych. To ograniczenie dotyczy jedynie tych osób, które w momencie wstępowania w związek małżeński znajdują się w stanie całkowitego ubezwłasnowolnienia. Osoby częściowo pozbawione zdolności prawnych nie podlegają temu zakazowi. Każdy z małżonków oraz prokurator może wystąpić z wnioskiem o unieważnienie małżeństwa z powodu osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej.
Małżonek będący w stanie całkowitego ubezwłasnowolnienia może działać w tej sprawie samodzielnie lub za pośrednictwem opiekuna prawnego. Warto zaznaczyć, że jeśli małżeństwo zostało zawarte przez osobę w pełni ubezwłasnowolnioną, a w trakcie trwania związku małżeńskiego następuje zniesienie jej całkowitego pozbawienia zdolności prawnych i nie ma możliwości unieważnienia małżeństwa na podstawie tej przeszkody.
W związek małżeński nie może wstąpić osoba dotknięta niedorozwojem umysłowym lub chorobą psychiczną. W przypadku, gdy stan umysłu lub zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu, jak również zdrowiu przyszłego potomstwa oraz gdy osoba ta nie jest całkowicie ubezwłasnowolniona, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa przez tę osobę.
Z pozwem o unieważnienie małżeństwa zawartego pomimo istnienia tej przeszkody małżeńskiej może wystąpić każdy z małżonków oraz prokurator w dowolnym momencie. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest ustanie choroby psychicznej. W takich okolicznościach unieważnienie małżeństwa z powołaniem się na tę przeszkodę jest niemożliwe.
Inne przeszkody w zawarciu małżeństwa dotyczą przysposobienia. Nie mogą wstąpić w związek małżeński przysposabiający i przysposobiony, gdyż zgodnie z prawem przysposobionego traktuje się jako dziecko przysposabiającego. Nie ma przy tym znaczenia czy przysposobienie jest pełne, czy niepełne.
Unieważnienia małżeństwa z powodu łączącego małżonków stosunku przysposobienia może żądać każdy z nich oraz prokurator. Jeżeli stosunek przysposobienia ustał w trakcie trwania małżeństwa, nie można unieważnić małżeństwa z powołaniem się na tę przeszkodę.
Przeczytaj również: Przysposobienie dziecka – jak przebiega przysposobienie dziecka przez ojczyma?
Powyższe przeszkody małżeńskie, to nie jedyne, jakie można napotkać, decydując się na zawarcie związku małżeńskiego. Dla osób, które chcą wziąć ślub kościelny, obowiązują również przeszkody z prawa kanonicznego. Poniżej wymieniamy przeszkody małżeńskie wynikające z prawa kościelnego:
Wiek jest istotnym czynnikiem w kontekście przeszkód małżeńskich w Kodeksie Prawa Kanonicznego. W Polsce zgodnie z regulacjami zarówno w prawie cywilnym, jak i kościelnym, zawarcie małżeństwa nie jest możliwe, jeśli kobieta nie ukończyła 16 lat, a mężczyzna nie osiągnął 18 lat.
W kwestii bigamii, czyli zawierania małżeństwa z więcej niż jedną osobą, w Polsce obowiązuje surowy zakaz. W świetle tej przeszkody sakramentu małżeństwa nie może otrzymać osoba, która jest już małżonkiem lub małżonką. W przypadku małżeństwa kościelnego ponownie sakrament ten można dopuścić dopiero po śmierci jednego z małżonków lub uzyskaniu rozwodu kościelnego. Zarówno w prawie cywilnym, jak i kościelnym, bigamia jest uznawana za przeszkodę małżeńską.
W religii chrześcijańskiej małżeństwo ma służyć prokreacji, dlatego jeśli jedna ze stron jest niezdolna do posiadania potomstwa lub celowo ukrywa tę okoliczność, małżeństwo może zostać uznane za nieważne. Rozumie się to jako niezdolność do współżycia małżeńskiego przynajmniej jednej ze stron, nie niezdolność do zrodzenia potomstwa.
Ślubu kościelnego nie mogą wziąć kapłani, a także osoby, które publicznie złożyły śluby czystości. Celibat jest przeszkodą zrywającą w przypadku ewentualnym usiłowania zawarcia małżeństwa.
Prawo kanoniczne wskazuje jeszcze na inne sytuacje, o których można powiedzieć, że występują przeszkody do zawarcia małżeństwa. Poniżej omawiamy poszczególne przypadki.
Inna przeszkoda zawarcia małżeństwa dotyczy sytuacji, gdy ma ono być zawarte pod przymusem np. w sytuacji porwania kobiety przemocą, powoduje nieważność takiego związku.
Zabójstwo małżonka lub małżonki, celem zawarcia małżeństwa z inną osobą, stanowi przeszkodę prawa kościelnego dla skutecznego zawarcia sakramentu małżeństwa.
Osoby w bliskim pokrewieństwie lub spowinowacenie nie mogą wchodzić w związek małżeński. W pewnych sytuacjach możliwa jest udzielona dyspensa dla osób spokrewnionych ze sobą w trzecim lub czwartym stopniu. Pokrewieństwo w pierwszym stopniu linii prostej i drugim stopniu linii bocznej jest przeszkodą bezwzględną, przez którą nie można zawrzeć małżeństwa. Przeszkoda powinowactwa może otrzymać dyspensę.
Przeszkoda przyzwoitości publicznej, w kontekście prawa małżeńskiego, odnosi się do okoliczności lub sytuacji, które są sprzeczne z normami moralnymi i społecznymi. Dotyczy to, chociażby zawarcie małżeństwa między osobami, które są w zbyt bliskiej relacji społecznej, takiej jak nauczyciel i uczeń lub przełożony i podwładny.
Pokrewieństwo wynikające z adopcji stanowi przeszkodę małżeńską. Oznacza to, że rodzic, który zaadoptował dziecko, nie może go poślubić, a to samo dotyczy rodzeństwa.
Małżeństwo nie jest ważne między osobą ochrzczoną w kościele katolickim lub przyjętą do tego kościoła a osobą nieochrzczoną. Warto jednak zaznaczyć, że niektóre przeszkody w zawarciu małżeństwa mogą uzyskać dyspensę. Przykładem jest tu przeszkoda różnej religii, przeszkoda święceń kapłańskich oraz przeszkoda związana z przyzwoitością publiczną.
W katolicyzmie istnieją przeszkody małżeńskie o charakterze względnym. Co to dokładnie oznacza? Względne przeszkody w zawarciu małżeństwa dotyczą sytuacji, gdy zawarcie sakramentu małżeństwa pomiędzy dwiema konkretnymi osobami jest niemożliwe. To znaczy, że w zasadzie te osoby mogą wziąć ślub, jednakże nie z sobą nawzajem, lecz jedynie z innym mężczyzną lub kobietą.
Bezwzględne przeszkody małżeńskie oznaczają, że osoba dotknięta taką przeszkodą nie ma możliwości wzięcia ślubu z żadnym mężczyzną ani żadną kobietą. Innymi słowy, w danym momencie sakrament małżeństwa jest dla niej całkowicie niemożliwy. Przykładem może być trwający nadal ważny związek małżeński. Ponadto stałe bycie kapłanem, zakonnikiem lub siostrą zakonną stanowi również bezwzględną przeszkodę kanoniczną uniemożliwiającą zawarcie małżeństwa.
Sprawdź też, jak złożyć pozew o rozwód.
