Skarga na bezczynność organu możliwe jest w sytuacjach, kiedy to inne organy sądowe, które powinny prowadzić postępowania sprawnie, wykazują się brakiem aktywności. To z kolei może prowadzić do przewlekłości postępowania, co stanowi naruszenie zasad konstytucyjnych. Możliwość szybkiego załatwienia danej sprawy jest bowiem przejawem realizacji prawa obywatela do dobrej administracji. Prawo to ma także wymiar konstytucyjny. Jeśli bowiem dany podmiot nie ma możliwości załatwienia istotnych dla niego kwestii, oznacza to naruszenie zasad demokratycznego państwa prawa. W poniższym artykule przybliżamy, czym jest skarga na bezczynność organu oraz w jakich sytuacjach możliwe jest jej wniesienie.
Jedną z najważniejszych zasad, według których prowadzone powinno być postępowanie administracyjne czy sądowe, jest zasada szybkości i prostoty postępowania. Czas, w jakim sądy w Polsce rozpatrują dane sprawy, należą jednak do jednych z najdłuższych w Unii Europejskiej. Skarga na bezczynność organu ma stanowić instytucję motywującą organy administracji publicznej do terminowego rozwiązywania kwestii, z którymi zwracają się do nich obywatele. Organy administracyjne zgodnie z ustalonymi przepisami powinny prowadzić dane postępowanie w sposób możliwie jak najbardziej sprawny. Założony termin na rozwiązanie pewnych kwestii wynosi miesiąc. W niektórych sytuacjach czas ten może być jednak dłuższy. Jeżeli dane sprawy wymagają działań polegających np. na zebraniu materiału dowodowego, również powinny one odbyć się możliwie jak najszybciej. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy to pierwsze działania dotyczące danej sprawy, podejmowane są dopiero po kilkunastu miesiącach od złożenia wniosku. Często ponadto występujące opóźnienia nie mają żadnych uzasadnionych powodów.
Możliwość wniesienia skargi na bezczynność organu reguluje Kodeks postępowania administracyjnego.
W przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym lub ustalonym terminie, po wyczerpaniu innych dostępnych środków prawnych (takich jak zażalenie na przewlekłe prowadzenie postępowania), stronie przysługuje środek określony w Art.3 § 2 pkt 8 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (p.p.s.a.), a mianowicie skarga na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania. Zgodnie z Art. 149 § 1 p.p.s.a. sąd – uwzględniając skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez organy w sprawach określonych w tej ustawie – zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu lub interpretacji, lub do dokonania czynności wynikających z przepisów prawa. Ponadto sąd stwierdza, czy bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania miały miejsce z rażącym naruszeniem prawa.
W Art. 12 Kodeksu postępowania administracyjnego możemy natomiast przeczytać, że
„Organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia”.
Ponadto:
„Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwione niezwłocznie”.
Kwestie dotyczące bezczynności organu oraz skargi na nią zostały uregulowane w artykule 35 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z paragrafem 1.:
„Organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki”.
Paragraf trzeci owego artykułu głosi natomiast, że:
„Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej — nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od daty wszczęcia postępowania, w postępowaniu odwoławczym — w ciągu miesiąca od dnia otrzymania odwołania”.
W przypadku postępowania uproszczonego załatwienie sprawy powinno nastąpić niezwłocznie. Maksymalny termin na ich rozpatrzenie to miesiąc, liczony od dnia wszczęcia postępowania. Przepisy regulujące postępowanie uproszczone, zostały natomiast zawarte w paragrafie 3 a wspomnianego artykułu.
Z bezczynnością organu mamy styczność, kiedy to dany organ nie podjął żadnych czynności dotyczących danej sprawy.
Bezczynność organu występuje również, kiedy rozpoczęto pewne czynności procesowe, natomiast ich rozpoczęcie nie zakończyło się wydaniem określonej decyzji lub postanowienia. Jednocześnie nie jest istotne, czy to strona przyczyniła się do tego, że danego działania nie podjęto w określonym terminie. Ponadto nadmierna przewlekłość dotycząca prowadzonych postępowań może spowodować naruszenia skutkujące zignorowaniem interesów prawnych obywateli danego państwa.
Powodem istnienia możliwości wniesienia skarg na bezczynność organów, jest zapewnienie obywateli, że mogą oni ufać organom administracji publicznej. Postępowania sądowe, które mocno się przeciągają, mogą przyczyniać się do strat, zarówno materialnych, jak i moralnych.
Długie rozpatrywanie spraw priorytetowych dla obywateli, często decydujących o ich dalszym życiu, podważa zaufanie obywateli do organów państwowych. Bezczynność organów administracji jest w takiej sytuacji czymś, co działa na szkodę danej jednostki.
Jeśli danej kwestii nie załatwiono w pierwotnie ustalonym terminie, ma ona prawo do wniesienia ponaglenia. Kwestie dotyczące wniesienia ponaglenia reguluje artykuł 37 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z nim prawo do wniesienia ponaglenia występuje wtedy, kiedy danej sprawy nie załatwiono w terminie. Zgodnie z prawem niezałatwienie sprawy w terminie to właśnie wspomniana bezczynność. Możliwość ponaglenia istnieje również wtedy, kiedy postępowanie prowadzone jest dłużej, niż wymaga tego dana sprawa. Wówczas mamy do czynienia z przewlekłością postępowania. Ponaglenie wnosi się do organu wyższego stopnia za pośrednictwem organu, który prowadzi dane postępowanie. Jeśli natomiast nie ma organu wyższego stopnia, ponaglenie należy złożyć do organu, który prowadzi dane postępowanie. Ponaglenie należy rozpatrzyć w terminie 7 dni, licząc od dnia otrzymania.
Organ, który rozpatruje ponaglenie, powinien wydać postanowienie, zawierające informacje istotne w kontekście rozpatrywanej sprawy. W ramach postanowienia należy m.in. wskazać, czy dany organ dopuścił się bezczynności oraz, jeśli bezczynność nastąpiła, czy miała ona miejsce z rażącym naruszeniem prawa. Ponadto organ rozpatrujący, w sytuacji stwierdzenia bezczynności, zobowiązuje organ dopuszczający się bezczynności, do załatwienia sprawy w określonym, wyznaczonym na nowo terminie.
Ponadto organ, który dopuścił się bezczynności, powinien wyjaśnić przyczyny bezczynności, a także ustalić winnych powstania bezczynności. Organ ten powinien podjąć środki zapobiegawcze, które sprawią, że w przyszłości bezczynność nie wystąpi. Jeśli natomiast w toku postępowania wyjdą na jaw nowe, nieznane do tej pory okoliczności, które usprawiedliwiają dłuższe postępowanie. Jeśli dany pracownik administracji publicznej nie załatwił danej sprawy w terminie i bezczynność organu była zawiniona przez niego, podlega on odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa. Dotyczy to sytuacji, kiedy to pracownik z nieuzasadnionych przyczyn nie załatwił danej sprawy w terminie, w jakim powinien lub przyczynił się do prowadzenia postępowania dłużej, niż było to konieczne.
Jeśli organy sądowe nie rozpatrzyły danej sprawy w terminie, strona może wnieść zażalenie. Ponadto, jeśli nie istnieje organ wyższego stopnia wobec organu dopuszczającego się naruszeń, strona poszkodowana może wezwać do usunięcia naruszenia prawa. Zażalenie takie przysługuje w następujących sytuacjach:
Skarga na bezczynność organu powinna mieć formę pisemną. Skargę może złożyć każda ze stron zaangażowanych w dane postępowanie. Wniesienie skargi jest możliwe w każdym terminie, po wniesieniu ponaglenia. Strona ma natomiast prawo wnieść ponaglenie wtedy, kiedy dana sprawa nie została załatwiona w określonym, wynikającym z prawa terminie. Ponadto ponaglenie przysługuje stronie wówczas, kiedy dana sprawa prowadzona jest przez czas dłuższy, niż jest wymagany do załatwienia sprawy.
Istnieje jednak określona procedura, dotycząca ponaglania organu, który nie wywiązuje się z ustawowo narzuconych terminów. W pierwszej kolejności należy złożyć ponaglenie do organu, będącego organem wyższego stopnia. W takiej sytuacji organ wyższego stopnia prawdopodobnie wezwie organ, który dopuścił się zwłoki, do wyjaśnienia powodów, stojących za niewywiązywaniem się z wyznaczonego terminu.
Uwzględnienie skargi na bezczynność organu przez sąd wiąże się ze zobowiązaniem danego organu do dokonania opóźnionej czynności. Ponadto w toku prowadzonych czynności stwierdza się, że dany organ dopuścił się zwłoki.
Skargę na bezczynność danego organu wnosi się niebezpośrednio do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Należy to zrobić za pośrednictwem organu, którego działalność (a w zasadzie jej brak) jest przedmiotem skargi. Skargę kieruje się wtedy, gdy pomimo wniesienia wcześniejszego ponaglenia, postępowanie nadal trwa. Sposobność wniesienia skargi na bezczynność organu do WSA normuje Kodeks postępowania administracyjnego.
Instytucja, której postępowanie zostaje zaskarżone, ma 30 dni na uwzględnienie treści skargi. Jeśli sprawa jest wyjątkowo skomplikowana, to czas ten ulega przedłużeniu do 60 dni. Organ powinien udzielić informacji, czy faktycznie nastąpił brak działania ze strony administracji, czy też pojawiło się zbyt długie prowadzenie konkretnych czynności. Warto dodać, że Wojewódzki Sąd Administracyjny może na wniosek jednej ze stron postępowania lub bezpośrednio z urzędu wydać werdykt o nałożeniu na instytucję publiczną kary grzywny.
Jednocześnie zaznacza się, że wniesienie skargi na bezczynność organu nie jest możliwe bezterminowo. Uzasadnieniem tego faktu jest cel istnienia owej skargi, jakim jest chęć zdyscyplinowania organu i zmobilizowania go do szybszego rozważenia danej sprawy. Samo wydanie decyzji przez dany organ sprawia, że nie jest już możliwe składanie skargi na bezczynność lub ponaglenia. Bezczynność trwa bowiem podczas toczenia się postępowania, do momentu wydania decyzji.
