Obraza uczuć religijnych to przestępstwo uregulowane w Kodeksie Karnym. Poza regulacjami dotyczącymi obrazy uczuć religijnych znajdują się w nim również regulacje dotyczące dyskryminacji wyznaniowej. W poniższym artykule poznasz przykłady i dowiesz się, czym polega przestępstwo obrazy uczuć religijnych, jakie są jego elementy oraz konsekwencje prawne.
Przestępstwa związane z obrazą uczuć religijnych bardzo często budzą spore emocje. Obraza uczuć religijnych według ustawodawcy może mieć miejsce zarówno poprzez działanie, jak i zaniechanie. Znieważenie uczuć religijnych przyjmuje więc postać wypowiedzi słownych czy gestów. Często polega też na niszczeniu przedmiotów objętych kultem. Obrazą uczuć religijnych jest także tworzenie materiałów, które zawierają obraźliwe treści. Postępując w ten sposób, sprawca oddziałuje na uczucia innych osób i nie muszą to być wyłącznie wyznawcy danej religii.
O tym, co stanowi przedmiot czci, decyduje dana religia, a także stosunek i wierzenia jej wyznawców. Przedmiotem czci są zatem te rzeczy, które mają duże znaczenie w danej religii i objęte są kultem. Warto podkreślić, że przedmioty te są uznawane za święte w danej religii, co nadaje im szczególny status i ochronę prawną.
Art. 196. [Obraza uczuć religijnych]
Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Wciąż pojawiają się jednak wątpliwości dotyczące tego, kiedy obraza uczuć religijnych ma miejsce, a także jakie działania mogą być tego przesłanką. Należy bowiem pamiętać, że to, co dla niektórych osób jest pewnego rodzaju manifestem, dla innych może stanowić obrazę uczuć religijnych.
Wokół przepisów dotyczących obrazy uczuć religijnych narosło wiele kontrowersji. Dotyczą one m.in. rozważań na temat tego, czy penalizacja obrazy uczuć religijnych nie stoi w sprzeczności z neutralnym światopoglądowo państwem. Wątpliwości dotyczą także tego, czy nie jest to ograniczanie wolności wypowiedzi, a także swobody artystycznej. Jednocześnie podkreśla się, że wolność myśli i wyznania jest jedną z podstawowych wolności człowieka. Wolność religijna jest zatem dobrem, którego naruszenie obarczono pewną sankcją karną.
Czyn zabroniony usankcjonowany w Art. 196. ma charakter powszechny. Może go zatem popełnić każdy, niezależnie od tego, jakiego jest wyznania i czy w ogóle jest osobą wierzącą. Problematyczne są jednak sytuacje dotyczące nietypowych wyznań, czy religii. W takim przypadku może się zdarzyć, że sprawca znieważenia nie będzie zdawał sobie sprawy, że takiego znieważenia dokonuje.
Dowiedz się też, czym są formy stadialne przestępstwa, a także, w jakich okolicznościach możemy domagać się sprawiedliwości za groźby karalne.
Jakie sytuacje wskazują, że doszło do obrazy uczuć religijnych? Poniżej przestawiamy kilka przykładów.
Dowiedz się również, jakie konsekwencje w świetle prawa niesie za sobą naruszenie miru domowego.
Analizując kwestie takie, jak obraza uczuć religijnych, należy wziąć pod uwagę, czym tak właściwie jest znieważenie. Nie jest to samo używanie wizerunków osób, które w danej kulturze obdarzane są czcią. Jest to takie ich przedstawianie, które ma na celu obrazę czy poniżenie. Obrazy uczuć religijnych można dokonać na różne sposoby. Pierwszym z nich może być publiczne znieważenie przedmiotu kultu religijnego lub miejsca kultu. Sam fakt obrazy uczuć religijnych innych osób nie jest wystarczający do stwierdzenia zaistnienia przestępstwa. Dodatkowo nie każda obraza uczuć religijnych stanowi przestępstwo. By do przestępstwa doszło, konieczne jest działanie umyślne. Sprawca danego czynu nie musi jednak działać z bezpośrednim zamiarem obrazy uczuć innych osób.
Możliwe jest znieważenie przedmiotu kultu religijnego bez wyrażenia takiego zamiaru. W takiej sytuacji ma się jednak świadomość, że dane działanie może przyczyniać się do obrazy uczuć innych osób. Sprawca czynu domyśla się zatem, że jego działanie może doprowadzić do takich konsekwencji. Obraza uczuć religijnych musi stanowić zniewagę. Oznacza to, że konieczne jest naruszenie czyjejś godności. Sąd ocenia nie tylko to, czy dana osoba poczuła się urażona pewnym działaniem, ale również to, czy obiektywnie działanie takie mogło wywołać urażenie u osoby o przeciętnej wrażliwości. Na temat wolności religijnej wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny. Zgodnie z jego wyrokiem uczucia religijne podlegają ochronie prawnej – są one związane z wolnością sumienia i wyznania, a wolności te stanowią wartość konstytucyjną. Obraza uczuć religijnych jest jednak występkiem, który zdarza się raczej sporadycznie.
Przeczytaj: Zastosowanie przymusu bezpośredniego – kiedy jest zasadne?
Czyn zabroniony jest ścigany w trybie publiczno-skargowym (przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego). Proponowano zmiany dotyczące zmiany trybu ścigania na prywatnoskargowy. Zmianę trybu uzasadnia się faktem, że osoba, której uczucia religijne obrażono, musi złożyć zawiadomienie o przestępstwie i samemu zainicjować ściganie. Zmiana trybu ścigania pozwoliłaby również na łatwiejsze dokonywanie oceny dotyczącej obrazy uczuć religijnych.
Znamieniem czynu ściganego na mocy Art. 196 jest jego publiczne wykonanie. Oznacza to, że dane zachowanie powinno zostać zauważone przez większą grupę osób lub jeśli zaistniała taka możliwość, by większość z nich zapoznała się z czynem sprawcy. Publiczne obrażenie uczuć religijnych ma miejsce również wtedy, kiedy zostało one najpierw poczynione niepublicznie, a następnie rozpowszechnione.
Mimo że obraza uczuć religijnych stanowi niewielki odsetek spraw prowadzonych w sądach, są to sprawy zazwyczaj bardzo szeroko komentowane. Dzieje się tak ze względu na fakt, że dotykają one kwestii bardzo delikatnych, które budzą zróżnicowane uczucia.
Dowiedz się również, jaka kara jest przewidziana, jeśli zostanie naruszona tajemnica korespondencji.
W polskim systemie prawnym ochrona wolności religijnej stanowi jedno z podstawowych praw człowieka, gwarantowanych zarówno przez Konstytucję RP, jak i przepisy kodeksu karnego. Jednym z mechanizmów tej ochrony jest penalizacja obrazy uczuć religijnych, uregulowana w Art. 196 kodeksu karnego. Przepis ten przewiduje odpowiedzialność karną za publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych.
Celem tej regulacji jest zapewnienie każdemu obywatelowi możliwości swobodnego wyznawania religii i uczestniczenia w życiu religijnym bez obawy przed zniewagą czy naruszeniem jego uczuć. W praktyce orzeczniczej sądy każdorazowo oceniają, czy dane zachowanie miało charakter publiczny, czy dotyczyło obiektów kultu religijnego, oraz czy można je obiektywnie uznać za obraźliwe dla osób wierzących. Istotne znaczenie ma również zamiar sprawcy – sądy analizują, czy działanie miało na celu znieważenie, czy było wynikiem np. satyry lub krytyki.
Równocześnie ustawodawca i sądy muszą ważyć tę ochronę z innymi wartościami konstytucyjnymi, zwłaszcza z wolnością słowa i swobodą wyrażania poglądów. Dlatego też każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności faktycznych i prawnych. W przypadku postępowań karnych dotyczących obrazy uczuć religijnych profesjonalna pomoc prawna, zarówno dla oskarżonych, jak i pokrzywdzonych, może być kluczowa dla właściwej oceny sytuacji i skutecznej ochrony swoich praw.
Obrazę uczuć religijnych w Polsce można zgłosić poprzez złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, przewidzianego w Art. 196 Kodeksu karnego. Takie zawiadomienie można złożyć osobiście – ustnie do protokołu lub pisemnie – na komisariacie policji albo w prokuraturze. Możliwe jest również dokonanie zgłoszenia drogą elektroniczną, np. przez platformę ePUAP, pod warunkiem posiadania Profilu Zaufanego lub kwalifikowanego podpisu elektronicznego.
Zawiadomienie powinno zawierać dane osobowe osoby zgłaszającej, szczegółowy opis zdarzenia, które zostało uznane za znieważające uczucia religijne, a także miejsce, czas i okoliczności jego zaistnienia. Wskazane jest również dołączenie materiałów dowodowych, takich jak nagrania, zrzuty ekranu czy dane świadków. Warto zaznaczyć, że przestępstwo obrazy uczuć religijnych jest ścigane z oskarżenia publicznego, ale na wniosek pokrzywdzonego.
Oznacza to, że organy ścigania, takie jak policja czy prokuratura, nie mogą wszcząć postępowania z urzędu, jeśli wcześniej nie zostanie złożony formalny wniosek o ściganie. Po złożeniu zawiadomienia, organy ścigania oceniają, czy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Jeśli tak, mogą rozpocząć postępowanie przygotowawcze, w ramach którego przeprowadzają czynności dowodowe, przesłuchują świadków i zabezpieczają materiały związane ze sprawą.
