Polskie prawo za spożywanie alkoholu w miejscu publicznym przewiduje karę grzywny. Jest to bowiem wykroczenie. Zakaz spożywania alkoholu w miejscach publicznych obowiązuje od 9 marca 2018 r. W poniższym artykule przytaczamy szczegóły dotyczące tego czynu.
Przepisy dotyczące spożywania alkoholu w miejscu publicznym znajdują się w Ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Szczegółowe informacje dotyczące tego czynu zawiera artykuł 14. Zgodnie z ustępem 2a:
„Zabrania się spożywania napojów alkoholowych w miejscu publicznym, z wyjątkiem miejsc przeznaczonych do ich spożycia na miejscu, w punktach sprzedaży tych napojów”.
Aby w pełni zrozumieć znaczenie wspomnianego przepisu, należy zwrócić uwagę na definicję miejsca publicznego. Miejsce publiczne stanowi m.in. przestrzeń, która dostępna jest dla ogółu ludzi. W przypadku dostępu do tego rodzaju miejsc nie występują żadne ograniczenia. Są to m.in. miejsca takie jak parki, sklepy itp. Miejscami publicznymi są jednak nie tylko te miejsca, do których dostęp jest nieograniczony. Zalicza się do nich również takie miejsca jak teatry czy kina. Ponieważ w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości nie zdefiniowano, czym jest miejsce publiczne, w tym zakresie można wziąć pod uwagę definicję zawartą w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 września 2015 r. Miejsce publiczne jest to miejsce „dostępne dla nieograniczonego kręgu podmiotów”. Istotne jest również to, że nawet jeśli sprawca jest w danym miejscu jedyny, miejsce to nie traci statusu publicznego.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości wymienia miejsca, w których zabronione jest spożywanie alkoholu. Nie wolno robić tego szczególnie w miejscach takich, jak szkoły, zakłady pracy, miejsca masowych zgromadzeń, ośrodki szkoleniowe i domy wypoczynkowe. W przypadku uczestnictwa w imprezach masowych możliwe jest picie alkoholu jedynie w specjalnie wydzielonych do tego miejscach. Alkohol zgodnie z przepisami można zatem spożywać jedynie w miejscach do tego przeznaczonych.
Przed nowelizacją, która miała miejsce w 2018 roku, wskazano dokładnie, w jakich miejscach niemożliwa była sprzedaż i spożywanie alkoholu. Po nowelizacji jednak gminy zyskały prawo do decydowania w kwestii zniesienia owego zakazu. Działanie takie powinno mieć jednak odpowiednie uzasadnienie. Dotyczy to np. uzasadnienia w odniesieniu do programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości wymienia miejsca, w których zabronione jest spożywanie alkoholu. Nie wolno robić tego szczególnie w miejscach takich, jak szkoły, zakłady pracy, miejsca masowych zgromadzeń, ośrodki szkoleniowe i domy wypoczynkowe. W przypadku uczestnictwa w imprezach masowych możliwe jest picie alkoholu jedynie w specjalnie wydzielonych do tego miejscach. Alkohol zgodnie z przepisami można zatem spożywać jedynie w miejscach do tego przeznaczonych.
Przed nowelizacją, która miała miejsce w 2018 roku, wskazano dokładnie, w jakich miejscach niemożliwa była sprzedaż i spożywanie alkoholu. Po nowelizacji jednak gminy zyskały prawo do decydowania w kwestii zniesienia owego zakazu. Działanie takie powinno mieć jednak odpowiednie uzasadnienie. Dotyczy to np. uzasadnienia w odniesieniu do programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Na mocy przepisów zawartych w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości, w ustępie 2b dano radom gmin możliwość ustalenia odstępstwa od spożywania napojów alkoholowych. Możliwość taka istnieje jednak tylko wtedy, kiedy zniesienie owego zakazu nie będzie miało negatywnego wpływu na kształtowanie polityki społecznej dotyczącej przeciwdziałania alkoholizmowi. Niezbędny warunek, by możliwe było zniesienie zakazu to także brak zakłócania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Decyzję, czy zniesienie zakazu może przyczynić się do zakłócenia bezpieczeństwa, dany organ podejmuje samodzielnie. Zniesienie zakazu spożywania alkoholu w miejscu publicznym obowiązuje np. w kilku dużych polskich miastach, na terenach znajdujących się nad rzekami. Miejsca takie znajdują się np. w Poznaniu lub Warszawie. Są to zazwyczaj obszary, które znajdują się w oddali od osiedli mieszkaniowych.
W ustawie przewidziano kilka wyjątków, kiedy to spożywanie alkoholu w miejscu publicznym jest dozwolone. Dotyczy to między innymi miejsc takich jak bufety, wagony sypialne z miejscami do leżenia oraz wagony restauracyjne. Spożywane w tych miejscach napoje nie powinny mieć jednak zawartości alkoholu większej niż 4,5%. W przypadku spożywania alkoholu do posiłków górna granica jego zawartości wynosi 18%.
Spożywanie alkoholu w miejscu publicznym to wykroczenie jest zagrożone karą grzywny. Grzywnę można nałożyć w drodze mandatu karnego. Należy opłacić go w ciągu 7 dni. Jeśli osoba, która otrzymała mandat, nie przyjmie go, dana sprawa wchodzi na drogę sądową. Karze podlega nie tylko samo dokonanie przestępstwa, ale także forma stadialna w postaci usiłowania. Czyn ten zagrożony jest mandatem wynoszącym 50 PLN. Jeśli natomiast osoba, która poza spożywaniem alkoholu dopuści się również takich czynów, jak np. zakłócanie porządku publicznego, rośnie wysokość przewidzianej kary. Mandat można opłacić od razu, gotówką.
Poza spożywaniem alkoholu w miejscach publicznych karze podlega również sprzedaż alkoholu osobom, które nie ukończyły 18 lat. Jeśli sprzedawca złamie ten zakaz, można cofnąć mu zezwolenie na sprzedaż alkoholu. Możliwe jest ponowne ubieganie się o takie zezwolenie, jednak dopiero po 3 latach. Ponadto, osobie, która sprzedała alkohol osobie poniżej 18 lat, grozi kara grzywny.
Zgodnie z nowelizacją Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, rada gminy decyduje o maksymalnej liczbie zezwoleń na sprzedaż alkoholu. Zezwolenia te wydaje się osobno dla alkoholi, które przeznaczone są do spożycia na miejscu oraz dla alkoholi spożywanych poza tym miejscem. W pierwszym przypadku są to np. restauracje, w drugim sklepy. Ustawa alkoholowa ogranicza również sprzedaż między godziną 22 a 6 rano. Dotyczy to jednak wyłącznie sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży.
Ze względu na powszechną dostępność do alkoholu kwestia ta jest co jakiś czas podejmowana i komentowana w środowiskach politycznych oraz mediach. Część osób zauważa pozytywne skutki dotyczące ograniczenia dostępności alkoholu. Z drugiej strony pojawiają się argumenty na temat ograniczania wolności właśnie poprzez zmniejszoną dostępność tego typu napojów.
Tematyka spożywania alkoholu i jego ograniczania była przedmiotem badań Najwyższej Izby Kontroli. Z raportu delegatury w Poznaniu wynika, że w Polsce zwiększeniu ulega liczba osób, które spożywają alkohol w sposób ryzykowny. Picie alkoholu w sposób ryzykowny to wypijanie ponad 12 litrów czystego alkoholu rocznie. Co więcej, jak wynika z raportu WHO, dla Polski prognozuje się dalszy wzrost ilości spożywanego alkoholu. W raporcie NIK podnosi się problematykę szkodliwości alkoholu. Znajduje się on na drugim miejscu pod względem czynników ryzyka dla zdrowia populacji. Jest związany z powstawaniem różnego rodzaju zaburzeń, w tym zaburzeń psychicznych, nowotworów czy szkód prenatalnych. W raporcie zaznacza się, że ze szkodliwością alkoholu wiążą się również takie kwestie, jak społeczne konsekwencje spożywania alkoholu, np. w postaci przestępczości czy przemocy.
Z udziałem osób będących pod wpływem alkoholu w 2019 roku miało miejsce ponad 2700 wypadków drogowych. Śmierć w nich poniosło ponad 300 osób. Obrażenia natomiast odniosła dziesięciokrotnie większa liczba. By ograniczyć spożycie alkoholu, podejmuje się działania, które polegają na zmniejszeniu jego dostępności. Działania te mają polegać m.in. na wprowadzaniu specjalnych warunków, których spełnienie jest konieczne, by można było sprzedawać alkohol w danym sklepie. Jak wcześniej wspomniano w artykule, gminy mają za zadanie m.in. ustalenie liczby zezwoleń na sprzedaż alkoholu. Tego rodzaju rozwiązania mają decydujący wpływ na dostępność alkoholu. Do innych działań należy zakaz reklamy napojów alkoholowych. Wspomnieć przy tym należy, że z zakazu tego wyłączone jest piwo. Fizyczna dostępność alkoholu ma bowiem związek z jego spożywaniem.
Drugim istotnym czynnikiem związanym ze spożyciem alkoholu jest jego dostępność ekonomiczna. Rozumie się ją jako związek między dochodami konsumentów alkoholu, a jego ceną. Ekonomiczna dostępność alkoholu to liczba butelek, jaką można kupić za średnie wynagrodzenie. Jak wynika z raportu NIK, działania, które polegały na ograniczeniu dostępności alkoholu, okazały się jednak nieskuteczne.
Instytucją, która ma za zadanie rozwiązywanie problemów alkoholowych, jest Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jest to jednostka, podległa ministrowi właściwemu do spraw zdrowotnych. Działalność Agencji skupia się wokół kwestii takich, jak działalność informacyjno-edukacyjna, tworzenie ekspertyz, wdrażanie metod dotyczących rozwiązywania problemów alkoholowych. Ponadto Agencja udziela pomocy instytucjom zajmującym się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych. Jedno z jej zadań polegało m.in. na monitorowaniu tego, czy nie narusza się przepisów dotyczących reklam napojów alkoholowych. Jednocześnie stworzyła strategię z propozycjami dotyczącymi ograniczenia dostępności napojów zawierających alkohol. Agencja udzielała ponadto informacji dotyczących zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Podejmowała również uchwały dotyczące odstępstw od zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych. Co więcej, podejmowała uchwały w zakresie zaliczania pewnych placówek do miejsc publicznych.
Kolejną kwestią, którą zajmowała się Agencja, były rekomendacje dotyczące uchylenia odstępstw od zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych. W gminach kontrolowanych przez NIK nie wdrożono jednak rozwiązań, które by zmniejszały dostępność alkoholu. Jak wynika z raportu, część gmin podlegających kontroli wprowadziła odstępstwa od zakazu spożywania alkoholu w miejscu publicznym. W gminach tych było możliwe spożywanie alkoholu m.in. w parkach. Do innych zadań Agencji należały także działania powiązane z podnoszeniem poziomu bezpieczeństwa w miejscach publicznych ze względu na aspekty dotyczące problematyki alkoholowej. Agencja ma za zadanie również zmniejszenie sprzedaży alkoholu nieletnim. Ponadto modeluje ona właściwe zachowania dotyczące świadomości na temat spożywania alkoholu.
Analizując zagadnienie, jakim jest spożywanie alkoholu w miejscu publicznym, należy wziąć pod uwagę cele, które przyświecają owym regulacjom. W tym przypadku celem jest zapobieganie zachowaniom patologicznym, związanym ze spożyciem alkoholu, a także kwestie związane ze zdrowiem społeczeństwa.
